-राम न्यौपाने
घाँटीसम्म निहुरिएर उसले नमस्कार
गर्यो
।दुईहातको
संयोजनमा औँलाहरु टपक्क मिलेका थिए ।छाति नजिक टाँसिएका हातभन्दा मतिर अटल रहेका
उसका नयनबाट मैले आफुलाई नतमस्तक बनाइ रहेको छु ।झुक्दा उसको दुईओठ गालासम्मको चौडाइमा फराकिएको थियो ।उसले ओठसँगै आफ्नो आँखालाई पनि मुस्कान दिलाउन सिकेको
रहेछ ।
म किंकर्तव्यबिमूढ् उभिएरै नमस्कार
विनिमय गर्छु ।उसकै चालमा मुस्कुराउँछु ।तर किन हो, मेरो नमस्कार र मुस्कानको
सूत्र उसकोझैँ मिलेको पटक्कै हुन्न ।यो बेमेलताले मलाई आत्मग्लानीकासाथ पगाल्न सुरु
गरिसकेको थियो ।प्रथमप्रहर सूर्यको ताप सहन गर्न नसकेर जुगलबाट हिँऊ पग्ले जस्तै,
म पग्लदै झर्छु तल-तल बलेफीसम्म । अवाक् उसलाई ट्वाल्ल नियाली रहेको हुन्छु म ।
जसरी जुगलबाट पग्लिएको हिँऊ चिसिदै वहन्छ, म चेतनास्तरबाट ब्रह्मायणीझैँ चिसिँदै बहन्छु
अनन्त समुद्रसम्म ।तर म समुद्रजस्तो विशाल कहाँ हुन सक्नु र !
-म 'पृथ्वी'।
उसले नमस्कारवत् रुपमै आफ्नो नामको
परिचय दियो ।तर मिलाउन हात दिएन ।
बरु भन्न थाल्यो,
'हात मिलाउँदा आत्मिएता बढ्छ भन्ने
पाश्चात्य शैलीको विरोध हैन, हाम्रो आफ्नै सनातन नमस्कार संस्कृतिको हत्या गरेर 'ह्याण्डचेकमा'
रमाउने पाखण्डिपनको विरोधी हुँ म ! राष्ट्रिय चिह्नमा लालिगुराँसयुक्त मालाको
बीचमा हात मिलाएको राष्ट्रिय चिन्हको तर्जुमा गर्नेहरुको बिरोधी हुँ ।'
उसले यति भन्दासम्म म नमस्कारमै मूर्तिवत छु ।मैले
नमस्कारबाट एउटा हात झिकेर उसलाई दिने हिम्मत गर्न नसकेपछि उतर्फ हात लम्काउने
कोशिसलाई रोकेँ । अब सिर्फ उसलाई देख्नु मेरो कर्तव्य बनेजस्तो हेरिरहेँ र केहि
निमेषपछि परिचय दिएँ ।
-'म रिक्त' ।
'वा कस्तो मिठो नाम ! '
उसले आफ्नो मुस्कानलाई शान्त
चेष्टामा राखेर मेरो नामको प्रशंसा गरेपछि भने म पुलकित हुनबाट बच्न सकिन ।
म त फगत 'रिक्त' हुँ ।बस् रिक्त ।
शून्यता ।जो पूर्णताहीन छ, ज्ञानहीन छ ।विलीनताको प्रतिक्षामा पृथ्वीको चलायमान संरचनाको
बस एक कण् । तपाइ त पृथ्वी ! जोसँग परम्ब्रह्मको मेल छ ।आदि अस्तित्वको रुप
।पृथ्वी त भरपूर हो । सबथोक हो । पृथ्वीमा रिक्तता रहन सक्ला तर रिक्ततामा पृथ्वी
अटाउन सक्ला ?
यसो भनिरहँदा मेरो आँखाले उसका
आखाँ एकटक् देखिरहेको थियो ।एतिखेर ऊ मलाई कसरी असल श्रोता बन्न सकिन्छ भनेर सिकाइरहेको
थियो।
मबाट हामीद्वयको नामरुपी व्याख्याघुलित् सवाल सुनेपछि भने बल्ल ऊ निस्वर मुस्कानबाट सश्वर मुस्कानमा उक्लिएको थियो ।
उसको हाँस्य रसले मलाइ पनि तान्यो
।ऊ मेरो अल्पज्ञानमा हास्यो या कथनलाई मजाक ठानेर हास्यो मैले ठम्याउनै सकिन । र
पनि मलाइ उसँगै हास्न केहिले रोक्न सकेन ।
हामी दुवै सश्वरका साथ हास्न
थालेपछि छेवैको बुट्यानमा बसिरहेको एक जोडी भँगेरा भुर्रर रुखभन्दा माथि उड्यो
उचाइ-उचाइको खगोलतिर ।
॥
भुईभरि ढुङ्गाका मसिना दानाहरु पोखाईएका
थिए ।पोखिएका थिएनन् ।साथमा थिए, छ-आठ बिरुवाहरु ।नाइलनका पञ्चरङ्गि डोरीबाट
बनाइएका वेतका बाटुला पिर्काहरुले हामीलाई भुईमा बस्नबाट रोकेर आफुमा बिराजमान
गराएका थिए ।छेवैमा फलामको झूलन थियो।एकजोडी प्रेमी खुट्टाको साहाराले मस्त हल्लिदै
थिए, झूलनमा ।एउटा पुलिङ्गी दायाँ हात अर्को स्त्रीलिङ्गी बायाँहातबाट टमक्क कस्सिएको
थियो ।र झूलन नवयौवन यामका मधूजोडीकासाथ झूलिरहेको थियो, चुईँ-चुईँ आवाज गरेर ।
म ति प्रेमीलाई कम पृथ्वीलाई
ज्यादा हेरिरहेको थिएँ ।ऊ अझ पनि मुस्कुराउन छोडेको थिएन ।श्वास फेर्नु जस्तै
मुस्कुराउनु पनि जीवनको अपरिहार्यता हो भनेर सिकाउदै थियो सायद । म उसको मुस्कानप्रति
स्निग्ध थिएँ । ऊ शान्त थियो ।सौम्य ।तर म उसलाई देखेपछि विचलित भएको थिएँ ।चेतनाको
स्तरबाट बिल्लिबाठ भएको थिएँ ।
'रिक्तजी'
मेरो नाम उच्चारण गरेर उसले आफ्ना
दुई आँखा मेरा दुई आँखामा जुधायो ।र भन्न थाल्यो-
'मनुष्यलोक आदर्शको लेपनले आफुलाई
समाहित गर्न चाहन्छ ।देखाउन चाहन्छ- म सच्चा छु, म अच्छा छु ।'स्ववादको' भयङ्कर
डरलाग्दो चित्र मान्छेमा अमिट बन्दो छ ।'स्ववादले' पूर्ण हि पूर्णमिदमलाई' स्वीकार
गर्न सक्दैन ।'बहुजन् हिताय, बहुजन् सुखायमा' स्ववाद तगारो बन्दै छ' ।उसले यत्ति
भन्यो र आफ्नो दुई परेला शान्तसँग चलायो ।
उसलाई सुनेपछि म झल्यास्स ब्यूँझिएको
थिएँ ।फेरि पनि ऊ शान्त थियो । सौम्य थियो।फेरि पनि म विचलित थिएँ । म आफैँले
नभेट्टाउने गरि हराएको जस्तो भएँ ।
झन् ऊ मसँग नाम र ठेगानाको परिचयमा
अल्मलिन चाहिरहेको थिएन ।
-'सायद मान्छेको परिचय नाम र
ठेगाना होइन ।मान्छे पञ्च भौतिकतत्वको योजनमात्र होइन, शूक्ष्मातिशूक्ष्म मान्छे
विचार हो ।उसको चेतना उसको परिचय हो ।उसको व्यवहार उसको परिचय हो ।'
उसले यति भनेपछि काँचको गिलासको चिया सुरप्प पार्यो र टायरमाथी अड्डिएको सिसाको टेबलामा शान्तसँग राखिदियो ।उबाट पोट्रेट भएपछि वाचालित शब्दहरुले पनि छुट्टै चित्र बन्ने मौका पाएको भान लागिरह्यो मलाई ।
उसले यति भनेपछि काँचको गिलासको चिया सुरप्प पार्यो र टायरमाथी अड्डिएको सिसाको टेबलामा शान्तसँग राखिदियो ।उबाट पोट्रेट भएपछि वाचालित शब्दहरुले पनि छुट्टै चित्र बन्ने मौका पाएको भान लागिरह्यो मलाई ।
उसले भनेको थियो-
मान्छेको शरीरमा आत्माको बास छ । आत्मा त शक्ति हो, ब्रह्मस्वरुपको शक्ति ।शरीरमा मात्र हैन रिक्तजी, 'आत्मा' चराचर जगतका हर कणमा बिराजमान छ ।
मान्छेको शरीरमा आत्माको बास छ । आत्मा त शक्ति हो, ब्रह्मस्वरुपको शक्ति ।शरीरमा मात्र हैन रिक्तजी, 'आत्मा' चराचर जगतका हर कणमा बिराजमान छ ।
भगवानको लीलामा सजीव ठहरिएका
प्राणीहरुमा भन्दा बाहेक अरुमा आत्मा हुन्छ भनेर कल्पना समेत गर्न सक्दिनथेँ म
।उसले मेरो कल्पनामाथी विजय प्राप्त गरेर तर्क थपि रहेको थियो ।म एकोहोरो दृष्टीमा
अलमलिएको बेला उसले उदाहरणको फेहरिस्त सुरु गर्यो ।
'जस्तो कि सूर्य एउटै छ । जताबाट
हेरे पनि एउटै ।तपाई सूर्यले परावर्तन गरेको आकृति आफ्नो पानी भरिएको घडामा
हेर्नुस्, सूर्य त्यँहि देखिन्छ ।अर्कोमा त्यसैगरि हेर्नुस् फेरी देखिन्छ । त्यस्तैगरि
हजारौँ घडा खडा गरेर हेर्नुस् हजारौँ सूर्य देखिन्छन् । लाखौँमा त्यसरी हेर्नुस्,
लाखौँ देखिन थाल्छन्, अनगिन्तिमा ।आधुनिक विश्वले रेखाङ्कन गरि व्याख्या गरेका
मुलुक जस्तो की- नेपाल, अमेरिका, जापान, चाइना, नर्वे, पेरू संसारको जुनसुकै
कुनाबाट त्यसरी घडा बनाएर हेरे पनि त्यतिथान सूर्यको परावर्तन स्वरुपको आकृति
देखिन्छ ।तर वास्तवमा सूर्य त एउटै हुन्छ ।त्यसैगरि परमात्मा पनि एउटै हुनुहुन्छ
।यतिबेला यो नभुल्नुस कि रिक्तजी, आत्माको अन्तिम गन्तव्य भनेको परमात्मासम्म
जोडिनु हो ।र परमात्मा भनेको परमब्रह्माको शक्ति हो ।'
किन ? सोध्नु अगाडी नै उसले थप्यो,
आत्माको न सिर्जना हुन्छ न त नाश हुन्छ । आत्मा एकबाट अर्कोमा सर्दैन पनि। बस्
आत्मा जताततै हरेकमा व्याप्त छ ।
जस्तो की-
'हावामा छ, प्राण बन्छ ।
मनुष्यमा छ, चेतना बन्छ ।
ढुङ्गामा छ, अस्तित्व बन्छ ।
मन्दिरमा छ, आस्थामा पुजिन्छ।
नदीमा छ, चाल बन्छ ।
फूलमा छ, सुन्दरता भैदिन्छ ।
समुद्रमा छ, शान्त र विराट देखिन्छ
।
भौतिक वस्तुमा पनि छ र त मूल्य
हुन्छ ।'
'यसैले रिक्तजी,
आत्मा परम्ब्रह्मको स्वरुप हो,
परमशक्ति हो।आत्मा नाश हुने हो भने त यो जगत् नाश हुन्छ ।शृष्टि नाश हुन्छ ।त्यसैले
आत्मा बिनाको ब्रह्माण्ड नै हुन सक्दैन ।ब्रह्माण्डबिनाको ब्रह्मा हुन सक्दैनन् ।ब्रह्मा
बिनाको परमब्रह्मा हुन सक्दैनन् ।परमब्रह्माबिना केहि-कोहि हुन सक्दैन ।परम्ब्रह्माले
ज्ञानको सिर्जना गर्छन् र तिनै ज्ञानीले विज्ञानको ।
जसरि घडाको पानीमा सूर्यको आवर्तित
आकृति नदेखिने बित्तिकै सूर्य नै छैन भनेर भन्न सकिन्न, त्यसैगरि हामीले नदेख्दैमा
आत्मा छैन भन्न सक्दैनौँ ।आत्मा छैन भन्दैमा परमात्मा छैन भन्न मिल्दैन, परमात्मा
छैन भनेर परम्ब्रह्मा छैन भन्न कहाँ सकिन्छ र ? परम्ब्रह्मा छैन भनेर सृष्टी छैन
भन्न सकिने त कुरै भएन ! यध्यपी, परम्ब्रह्मा सम्मको यात्रा बहुत कठिन छ । उसैगरि
परमात्मा सम्मको यात्रा पनि । हाम्रो स्थूल शरीरले त्यो भीमकाय यात्रा तय गर्न
कठिनतम् तपमा लीन हुनुपर्छ ।आफूलाई सुक्ष्म शरीरमा ढाल्नको लागी मनुष्यजनले हाम्रा
ऋषीहरुबाट दिव्यज्ञान प्राप्त गर्न सक्छन् ।'
यतिविध्न मिहीन कुराको अर्थ
बुझ्नलाई मेरो सामर्थले भ्याइरहेको थिएन । र पनि उसले आफूलाई नरोकि ब्याख्यामा
बगाइरह्यो ।पोतिरह्यो शब्दको 'पोट्रेट' ।
॥
मैले उसलाई पहिलो पटक भेटेपछि
दोस्रो पटक भेट्ने उत्कट इच्छा जगाएको थिएँ । अपरिचयाक खण्डको भेटमा हामीले नेपाली
राजनीति र साहित्यका एक सिद्धहस्त बिपिबारे छलफल गरेका थियौँ, अनि पूर्वीय
दर्शनबारे ।
बिपिलाई सारंशमा म चिन्दछु ।तर
पूर्वीय दर्शनमा मेरो कमजोरीले सगरमाथा जत्तिकै उचाई ग्रहण गर्छ ।म पूर्वीय वाङ्मय
र वेदान्त दर्शनमा चाख राख्दछु ।तर मेरो अल्छीपनले मलाई यो विधामा अगाडी नबढ्न
सदैव साथ दिइरह्यो ।म झन्-झन् कमजोर बनिरहेँ ।
म पृथ्वीतिर केहि जिज्ञासाहरुको भावले
आँखा तन्काउछु ।जसरी निराकार वायु वरिपरी हुन्छ, उसको मुहारमा मुस्कानले वरिपरि
साथ दिएको देखेर मलाई स्वानन्दको अनुभूतीले मात दिलाई रहेको थियो ।
हाम्रो औपचारिक परिचयसँगै केही
विषयहरु घटित् भैसकेका थिए । पूर्वीय दर्शनबारे केहि सिक्नु थियो मलाई।उसले संस्कृत
भाषाबारे केहि बताइदिए जाति हुन्छ भनेर मैले भनिसकेको उसको स्मरणमा होला भनेर उसका
बाँकी कुरा सुन्न तयार थिएँ ।
उबाट केहि जान्नुपर्ने परनिर्भरपथको
याचनामा लिप्त थिएँ म ।नितान्त ज्ञान रिक्तताको खल्लोपनमा आफूलाइ घोलेर उदाङ्गो
बनेको जडवस्तु भन्दा अर्थोक हुन नसक्नु मेरो जीवनको कमजोरी थियो ।
यो कमजोरीबारे मैले मुख खेलेपछी
उसले भन्न थाल्यो-
'हुन त, मान्छे आफ्नो कमजोरी
लुकाउन चाहन्छ ।र दुनियालाई भए नभएको फोस्रा आडम्वर थपथाप पारि पस्केर अह्लादित्
हुन श्रेयष्कर ठान्दछ ।
म अलिक भिन्न छु यो मानेमा । मलाई आफ्नो कमजोरीमा अरु होइन,
पहिला आफु हाँसेको मन पर्छ ।' उसले यत्ति भनेपछि
मुसुक्क हास्यो।यसपटक ऊ मेरो कमजोरीमा हाँसेको होला भनेर लाजले तातो मुहार
बनाएँ ।
ऊ पुनः चुपचाप सौम्यता प्रदर्शन
गरेर मलाई हेरिरहन्छ।सायद उसले आफ्नो मस्तिष्कबाट सञ्चारित भाव बाहेक मेरो
नतमस्तकता मात्र नियाल्छ जस्तो ठान्दछु म !
बानेश्वरको कोलाहल वातावरणबाट अलिक
तल बाग्मती सललल् बगिरहेछिन् शङ्खमूलतिर।आफूमात्र नबगि, किनार छेउछाउका फोहोरका
डङ्गुर लिएर बग्छिन् र त नेपालीकण बाग्मतीप्रति अनुग्रहीत बन्दो छन् ।तसर्थ न
बाग्मती गङ्गावतारमा पूजिन्छिन् ।
बाग्मती किनारमा रहेको चिया दोकान्
हो मेरो र पृथ्वीको शब्द वाचालको थलो ।चियाको चुस्किको मिठासभन्दा उसको आवाजको
मिठासमा भुल्नमा छुट्टै मजा लागिरहेको थियो ।चिया त फगत बहाना हो।भेट्नुमा मज्जा त
उसलाई छ । सुन्नुमा आनन्द छ त उसका रङ्गिन शब्दहरु ।
बाग्मतीतर्फ हेरेरै ऊ बोल्न थाल्छ –
'बाग्मती आफैँमा निरन्तरताको बिम्ब
हो रिक्तजी ।'
म उसलाई सुन्न अजपा गायत्रि मन्त्र
जप्न थाल्छु ।२२ हजार ६ सय पटक पुर्याउनु त छँदै छ 'स्वहंश' !
'ॐकार'को शक्तिले हाम्रो लीला
सञ्चालनमा छ ।परमब्रह्मको श्रृष्टिबाट उत्पन्न छन् चराचर जगत् । वेद रचयिता ब्यास
यहिँका हुन् ।व्याकरणका आदिज्ञाता हाम्रै पाणिनी हुन् ।बुद्ध शान्ति खोज्न यहि
भूमीबाट हिँडेका थिए ।'
लघुताभाषले थलिएको देखेर होला उसले
मलाई हाम्रो महत्त्वबारे शब्द-शब्दको माला उनेर पहिर्याउँदै थियो ।
'बाग्मती जस्तै हौँ हामी । आफैँमा
विकृत होइनौँ । तर बग्ने क्रममा शहरबाट फालिएका सबचिज बोकेर बग्नुको नीयति बाग्मतीले
झेल्दछ ।मान्छेले भए सक्थे होलान ?'
सायद आफैँलाई यो प्रश्नले हिर्काएको थियो उसले, या मलाई अथवा हामीलाई म नितान्त रनभुल्लमा पर्छु ।
सायद आफैँलाई यो प्रश्नले हिर्काएको थियो उसले, या मलाई अथवा हामीलाई म नितान्त रनभुल्लमा पर्छु ।
'एभालाञ्जा' पछि सोहोरिएको हिऊँको
डल्लो लिएर समुन्द्रको यात्रामा लम्केको नदीको गतिमा ऊ पुनः बगिरहन्छ, शब्दका साथ।
'बाग्मतीले जस्तै निरन्तरता र
धैर्यता राख्ने हो भने हामी पनि शुद्ध हुन सक्छौँ । नत्र चोभार कटेर केहि तल
पुग्दा बित्तिकै पुनः सङ्ग्लो बनेर बग्न हामीलाई कसले सिकाउछ र ! जीन्दगी र नदी
उस्तै लाग्छ रिक्तजी मलाई ।'
यति भनेर उसले आफ्नै गतिमा मुख
बन्द गरेर नाकले लामो श्वास फेर्छ र चोभार मुनि पुगेको बाग्मती जस्तै सङ्ग्लिन्छ ।शब्दका
रङ्गहरु सकेपछि फेरि मुसुक्क मुस्कुराउँछ । त्यस बखत किन हो उसले आकास नियालेको
देख्छु म ।मेरा अकिञ्चन रहरको क्यानभास रङ्गिएर उसका शब्दले नूतन ज्योति प्राप्त
गरको अनुभूतिमा म पनि मुस्कुराउँछु । यतिबेला उसको र मेरो मुस्कानको सूत्र मिलेको
आभाष हुन्छ मलाई र बिस्तारै आँखाको दुई परेला चलाउँछु ।
यो वाचलताको अन्तमा मैले उसको
छातीसम्म निहुरिएर नमस्कार गर्छु अनि,
'अहं ब्रह्मस्मि'कासाथ मुस्कुराउँदै
बिदा हुन्छु।
@riktanpn
